તેજ અને છાયાનો ગ્રહ – રાહુ
રાહુ વિશેની કથા વિવિધ પુરાણોમાં મળે છે. રાહુની કથામાં જેવી વિચિત્રતા અને વિશિષ્ટતા છે તેવી જ વિચિત્રતા અને વિશિષ્ટતા જ્યોતિષમાં રાહુના ફલાદેશ વિશે પણ છે.
પૌરાણિક કથા મુજબ દેવો અને દાનવોએ ભેગા મળીને સમુદ્રમંથન કર્યું. સમુદ્રમંથન કરતાં જે ચૌદ રત્નો મળ્યાં તેમાં સૌથી છેલ્લે અમૃત નીકળ્યું. અમૃતનું પાન માત્ર દેવો જ કરે, જેથી દેવો અમર થાય એવું વિષ્ણુ તથા અન્ય દેવોએ વિચાર્યું. આથી વિષ્ણુ યુક્તિપૂર્વક દેવોને અમૃત આપવા લાગ્યા. રાહુ તો દાનવ હતો. તેથી તેણે દેવનું માયાવી સ્વરૂપ લીધું અને અમૃત મેળવ્યું. રાહુ અમૃતનું પાન કરણતો હતો એ જ સમયે સૂર્ય અને ચંદ્રે વિષ્ણુનું ધ્યાન દોર્યું. આતી તૂર્ત જ વિષ્ણુએ પોતાના ચક્રથી રાહુનું મસ્તક છેદી નાખ્યું. મસ્તક અને ધડ જુદાં પડી ગયાં. મસ્તક રાહુ તરીકે ઓળખાયું અને ધડ કેતુ તરીકે ઓળખાયું. રાહુએ અમૃતપાન તો કર્યું, પરંતુ તે હજુ ગળા સુધી જ પહોંચ્યું હતું તેથી રાહુના મસ્તકને અમરત્વ મળી ગયું. સૂર્ય અને ચંદ્રએ રાહુ વિરુદ્ધ વિષ્ણુનું ધ્યાન દોર્યું હતું તેથી આજ પણ રાહુ સમયે સમયે સૂર્ય-ચંદ્રનો ગ્રાસ કરે છે, જે અનુક્રમે સૂર્યગ્રહણ અને ચંદ્રગ્રહણ તરીકે ઓળખાય છે.
રાહુ વિશેની આ કથા જ્યોતિષના સંદર્ભમાં ઘણી ઉપયુક્ત બને છે, કારણ કે કુંડલીમાં સૂર્ય કે ચંદ્ર સાથે રહેલ રાહુ જાતકના ફલાદેશ ઉપર વિપરીત અસર કરે છે.
રાહુ વિપ્રચિતિ અને સિંહિકાનો પુત્ર છે. તેથી તે સૈંહિકેય તરીકે તરીકે પણ ઓળખાય છે. આ ઉપરાંત સર્પ, અસુર, કૂર્ણ, તમસ, અગુ વગેરે નામથી પણ ઓળખાય છે.
આમ તો અન્ય ગ્રહોની જેમ રાહુ અને કેતુ પદાર્થ રૂપે ગ્રહ નથી, પરંતુ એ બંને કલ્પિત બિંદુઓ છે, પરંતુ કુંડળીમાં રાહુ તથા કેતુ એ બંનેને ગ્રહ જેવું જ સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે અને ફલાદેશમાં પણ તેમની ગણતરી એ જ રીતે કરવામાં આવે છે.
‘બૃહત્ પારાશર હોરા‘ પ્રમાણે રાહુ કન્યા રાશિમાં સ્વગ્રહી બને છે. મીન તેની અસ્તરાશિ છે, રાહુ વૃષભ રાશિમાં ઉચ્ચનો બને છે તથા વૃશ્ચિક રાશિમાં નીચનો બને છે. કેટલાક વિદ્વાનોના મતે રાહુ મિથુન રાશિમાં સ્વગૃ્હી અને ધન રાશિમાં અસ્તનો બને છે. તો કેટલાકને મતે રાહુ મિથુન રાશિમાં ઉચ્ચનો અને ધન રાશિમાં નીચનો બને છે. રાહુ હંમેશા વક્રી ગતિથી જ ચાલે છે અને એક રાશિમાં તે સામાન્ય રીતે ૪૫ દિવસ સુધી રહે છે. આથી આખું રાશિચક્ર પૂર્ણ કરતાં રાહુને દોઢ વર્ષ કે અઢાર મહિના લાગે છે.
રાહુનું શાસ્ત્રીય વર્ણન આ મુજબ છેઃ
ડો. બી. જી. ચંદારાણા
